Znaczenie pszczoły miodnej i dzikich zapylaczy w rolnictwie

Pszczoły są owadami, które w toku ewolucji uzależniły się od pokarmu kwiatowego - pyłku i nektaru. Warto wiedzieć że jest to pokarm nie tylko osobników dorosłych ale również larw pszczelich. Ciało pszczół, często silnie owłosione, oraz obecność wola jest przystosowaniem do przenoszenia pyłku i nektaru, co wykorzystywane jest przez rośliny w procesie zapylenia.

Również rośliny owadopylne uzależniły swoje istnienie od pszczół - w toku ewolucji aby zapewnić sobie prawidłowe zapylenie wykształciły się u roślin mechanizmy przywabiające pszczoły takie jak: barwa kwiatów, produkcja nektaru, czy produkcja zapachowych olejków eterycznych. Taka współpraca owadów z roślinami nazywana jest koewolucją.

Na terenach rolniczych występuje wiele gatunków zapylaczy i należy pamiętać, że oprócz pszczoły miodnej kwiaty zapylają inne gatunki pszczolinek, trzmieli, które mogą pojawiać się na uprawie już wczesnym rankiem.

Pszczoły miodne i korzyści zapylania roślin

Według oceny różnych specjalistów na świecie, pszczoły miodne przynoszą gospodarce człowieka 50 krotnie więcej korzyści jako zapylacze roślin entomofilnych, niż jako dostarczycielki miodu, pyłku, wosku, propolisu, mleczka pszczelego i jadu. W związku z tym trzeba wiedzieć że:

• Oprócz zwyżki plonów roślin zapylanie kwiatów przez pszczoły polepsza jakość produktów rolnych – zwiększa zawartość cukrów i witamin w owocach i warzywach, poprawia jakość nasion: ich ciężar właściwy oraz siłę kiełkowania.
• Krzyżowe zapylenie roślin przez pszczoły daje zdecydowanie większe zbiory, a rośliny uzyskane z takich nasion wykazują wyższą żywotnością i przekazują tę cechę następnym pokoleniom.

Zapylenie większa plon u roślin takich jak: rzepak, rzepik, proso, gorczyca, mak, len, łubin żółty, wyka ozima, groch siewny, peluszka, seradela, borówka wysoka, jeżyna, koniczyna biała, koniczyna czerwona czy soja.
Drugą grupę gatunków roślin stanowią takie, których plon jest uzależniony wyłącznie, lub prawie wyłącznie od owadów. Należą do nich: gryka, słonecznik, lucerna, esparceta, sady (jabłoń, wiśnia, czereśnia, grusza) owoce jagodowe (truskawki, maliny, porzeczki, agrest, warzywa, oraz rośliny uprawiane na nasiona takie jak: cebula, kapusta, marchew.

Zapewnienie pełnego zapylania przez pszczoły powoduje wzrost plonu, w porównaniu z plonem przeciętnym, w następującej wysokości: roślin sadowniczo-jagodowych o 30-60%, koniczyny czerwonej o 50-80%, lucerny o 65%, esparcety o 60%, ogórków o 75-90%, gorczycy o 60%, słonecznika i rzepaku do 35%, lnu oraz dyniowatych o 20-25%. 

Wzrost plonów po zapyleniu roślin przez pszczoły

Można przyjąć, że dobre zapylenie przez pszczoły upraw entomofilnych, przy prawidłowo przeprowadzonych zabiegach agrotechnicznych i zabiegach ochrony roślin powoduje wzrost plonu średnio o 50%. Warto by pasieka była jak najbliżej naszych upraw, a najlepiej by ule z pszczołami stacjonowały w naszej uprawie.

Według badań ekspertów, im pszczoły bliżej się znajdują naszej uprawy tym procent jej zapylenia jest większy. Ważnym aspektem zapylania jest fakt że, w Polsce jest tylko około 44 dni w roku jakie pszczoły mogą wykorzystać na zapylanie i zbiór nektaru.

Przyjmując że pszczoły potrzebują około 90-95 kilo miodu rocznie na rozwój rodziny, to ustawienie ich w odległości 500 metrów od pożytku spowoduje że będą potrzebowały 22 dni na zebranie miodu na własne potrzeby, i zostaje im 22 dni na zbiór miodu dla nas. Gdy pszczoły będą musiały lecieć aż 1000 metrów do pożytku, liczba dni jaką będą potrzebowały na zbiór 100 kg miodu wydłuża się już do 37,5 dni i na zbieranie miodu dla nas zostaje im tylko 6 dni.

Użytki ekologiczne dla pszczół

Ważnym aspektem wspierania zapylaczy jest tworzenie korzystnych warunków dla bytowania, rozmnażania i gniazdowania dziko żyjących pszczół i trzmieli. Jest to tworzenie w obrębie gospodarstwa tzw. użytków ekologicznych. Mogą być to między innymi miedze, nieużytki, zadrzewienia śródpolne, a także kępy krzewów i zbiorniki wodne znajdujące się pośród dziko rosnącej roślinności.

Zaleca się aby powierzchnia użytków ekologicznych wynosiła od 5% do 7% całkowitej powierzchni gospodarstwa – w pewien sposób zalecenia te są spełnione w obecnych dopłatach obszarowych gdzie 5% obszaru w gospodarstwach mających powyżej 15 ha gruntów ornych powinno być przeznaczone właśnie na użytki ekologiczne, poplony lub rośliny wysokobiałkowe.

Użytki ekologiczne są również miejscem bytowania innych owadów pożytecznych takich jak np. owady drapieżne i pasożytnicze które są naturalnymi wrogami wielu szkodników. Z gospodarczego punktu widzenia mają one duże znaczenie w ograniczaniu liczebności szkodników roślin uprawnych.

Warto by sam rolnik lub pszczelarz na takich „nieużytkach” sadził rośliny takie jak: wierzby, klony, lipy, jarzębiny, kruszynę pospolitą, głóg, tarninę, berberysa zwyczajnego, malinę, wawrzynka wilczełyko, wrzosa zwyczajnego, borówkę, żurawinę błotną, mącznicę lekarską, nawłoć pospolitą, macierzankę piaskową, lebiodkę pospolitą, wierzbówkę kiprzycę, trędownika bulwiastego.

Ponadto należy także mieć na uwadze następujące rośliny: komonicę zwyczajną, groszek żółty, miętę, chabra łąkowego, mniszka pospolitego czy też nawłoć późną. W terenach trudniej dostępnych takimi roślinami mogą być min.: łączeń baldachowaty, krwawnica pospolita, rdest ziemnowodny, gwiazdnica błotna, przetacznik długolistny, wilczomlecz błotny czy rzeżucha łąkowa.

Warto spożywać miód dla dobra ludzkości i pszczoły

Na przestrzeni wieków powstały powiedzenia ludowe, które odzwierciedlają wiarę w to, że pszczoły są przyjazne życiu ludzkiemu.
Niniejsze przysłowia pochodzą z okolic Stoczka Klasztornego, gdzie Księża Marianie posługują w Sanktuarium Matki Pokoju – a przecież wiemy że to właśnie zakony wyróżniały się kiedyś wysokim poziomem prowadzenia pasiek:

• „Kto miód pije, długo żyje"
• „Kto ma pszczoły, ten ma miód, a kto ma ziemię, ten ma trud"
• „Wielkie to mozoły, nim miód zbiorą pszczoły"
• „Na języku miód, a w sercu lód"
• „Pracowita pszczoła i z gorzkiego ziela słodki miód zbiera"
• „Miód lipcowy, to lek zdrowy"
• „Gdzie jest miód; tam będą i pszczoły, A gdzie piękna dziewczyna tam będą i chłopcy"

Literatura:
1. Biliński M. „Biologia, znaczenie i chów trzmieli”. Oddział Pszczelnictwa w Puławach 2002
2. Pruszyński G; Skubisa P „Dobra praktyka ochrony roślin. Ochrona zapylaczy podczas stosowania środków ochrony roślin” Instytut Ochrony Roślin-PIB w Poznaniu;
Oddział Pszczelnictwa w Puławach 2012.
3. Skubida P.: „Zatrucia pszczół jako czynnik powodujący istotne straty w pszczelarstwie Oddział Pszczelnictwa ISiK w Puławach
4. Kołtowski Z.: „Ocena pory kwitnienia i wydajności nektarowania wybranych gatunków roślin” w „Pszczoła w życiu człowieka. Bioróżnorodność i ochrona”. Konferencja Pszczelarska Płock 27-28.09.2019r
4. www.sadownictwo.com.pl/9171__Ochrona-roslin-bezpieczna-dla-pszczol
5. www.szlak-pielgrzymkowy.pl/Przyslowia_pszczele,Przyslowia-pszczele